Profilaktyka wad postawy u dzieci i młodzieży
Do napisania tego artykułu zainspirował mnie tekst przygotowany przez zespół ekspertów pod przewodnictwem prof. dr hab. n. med. Andrzeja Góreckiego – Konsultanta Krajowego w dziedzinie ortopedii i traumatologii narządu ruchu zatytułowany „Profilaktyka wad postawy u dzieci i młodzieży w środowisku nauczania i wychowania” Warszawa 2009.
Swoją „przygodę” z rehabilitacją zacząłem w lutym 1987r. Moimi nauczycielami i mistrzami byli ordynatorzy i lekarze ze Specjalistycznego Rehabilitacyjnego ZOZ-u na Poświęckiej we Wrocławiu z dyrektorem doktorem Zbigniewem Krynickim na czele. We wrześniu tegoż roku rozpocząłem samodzielną pracę w Poradni Rehabilitacji, którą zresztą sam stworzyłem. Od samego początku moimi pacjentami były dzieci z różnymi wadami postawy. Moje zatem doświadczenie w ich diagnostyce i leczeniu sięga od tamtych lat.
Powracając do tekstu eksperckiego czytamy najpierw próbę sformułowania definicji prawidłowej postawy oraz jej wpływu na całościowy rozwój dziecka. Zgadzam się w zupełności, że nieprawidłowa postawa może „w przyszłości warunkować poważne skutki zdrowotne w postaci zaburzeń krążeniowo-oddechowych, upośledzenia sprawności i wydolności ogólnej, zespołów bólowych kręgosłupa, problemów ginekologicznych u kobiet i innych.”
Obok wrodzonych wad postawy ich źródłem są „czynniki powodujące częste przyjmowanie nieprawidłowego układu ciała, prowadzące z czasem do rozwoju i utrwalenia się nawyku nieprawidłowej postawy oraz sprzyjają rozwojowi wady. Do czynników tych zalicza się przede wszystkim: niewłaściwie dobrane stanowisko pracy ucznia (ławka i krzesło niedostosowane do wzrostu ucznia), niewłaściwe pozycje przyjmowane podczas pracy i wypoczynku, przeciążony „bagaż szkolny” i niewłaściwe jego noszenie, nadwagę, siedzący tryb życia oraz ograniczanie aktywności ruchowej dziecka. W tych przypadkach nieprawidłowości są na początku czynnościowe i stosunkowo łatwe do usunięcia. Rozwijająca się w ten sposób wada postawy, jeśli nie podejmuje się działań zapobiegawczych, „rośnie wraz z dzieckiem”. Z czasem mogą pojawić się też trudne do usunięcia przykurcze, a w konsekwencji niemożliwe do usunięcia deformacje układu kostno-stawowego skutkujące poważnymi zaburzeniami zdrowia.” Dodam jednocześnie, korzystając z olbrzymiej wiedzy i doświadczenia ortopedy prof. Tomasza Karskiego, że podstawowym powodem bocznego skrzywienia kręgosłupa jest nawyk nadmiernego obciążania prawej połowy ciała (najczęściej). Podczas siedzenia, a przede wszystkim stania układamy automatycznie tak swoje ciało, że strona dominująca – prawa – jest nadmiernie obciążana, a w konsekwencji tworzą się przykurcze i utrwala nieprawidłowa postawa.
Dalej w tekście eksperckim czytamy o roli środowiska nauczycielskiego w profilaktyce wad postawy, pozostawiając słusznie leczenie ich specjalistom. Dowiadujemy się zatem: „Podstawowe zadania tego środowiska nauczania i wychowania sprowadzają się do profilaktyki pierwszorzędowej, która polega na eliminowaniu czynników sprzyjających rozwojowi wad oraz na kreowaniu prawidłowej postawy ciała. Ponieważ zagrożenie powstaniem wady istnieje na każdym etapie życia dziecka, działania prewencyjne są niezbędne na każdym etapie jego rozwoju. W całości postępowania.” Dowiadujemy się o roli nauczycieli nauczania początkowego, wychowania fizycznego i biologii w profilaktyce. Sprowadza się to do motywowania uczniów do aktywności fizycznej w szkole i poza nią. Drugim etapem profilaktyki jest wychwycenie z populacji uczniów zagrożonych rozwojem wady postawy poprzez prowadzenie badań przesiewowych wykonywanych przez pielęgniarkę szkolną oraz badania przez lekarza podstawowej opieki zdrowotnej. Następnie czytamy. „Powodzenie działań uwarunkowane jest ścisłą współpracą tych osób. W okresie pomiędzy badaniami część dzieci powinna być objęta obserwacją, inne -postępowaniem korekcyjnym. Celem takiego postępowania jest przede wszystkim zapobieganie dalszemu rozwojowi wady oraz tworzeniu i utrwalaniu się niekorzystnych zmian wtórnych.”
Papier i założenia przyjmą wszystko. Przed dziesięciu laty wspólnie z mgr fizjoterapii wybraliśmy się do dyrektorów szkół podstawowych i gimnazjum. Podstawowym naszym przesłaniem była wspominana cały czas profilaktyka wad postawy. zaproponowaliśmy, że bezpłatnie przebadamy dzieci z podejrzeniem wad postawy. Warunkiem było skierowanie do nas dziecka przez pielęgniarkę szkolną lub zainteresowanego rodzica.
Mieliśmy przygotowane plakaty informacyjne, które miały zawisnąć na tablicy informacyjnej szkoły. Następnie chcieliśmy objąć leczeniem dzieci z wadami lub skierować je na dalsze specjalistyczne badania i leczenie. Z dziewięciu szkół (6 podstawowych i 3 gimnazja) przyjęło nas siedmiu dyrektorów. Kilku z nich pozwoliło nam wywiesić plakaty, ale tylko jeden rozpoczął z nami współpracę. Poinformował pielęgniarkę oraz nauczycieli, którzy na spotkaniach z rodzicami informowali o możliwości przebadania ich dzieci.
Tak naprawdę byliśmy załamani postawą większości dyrektorów.
Od jednego z nich z wielką szczerością usłyszeliśmy, że stajemy się dla nich konkurencją albowiem zajęcia korekcyjne są dofinansowane i brak na nich dzieciaków zagrażałoby „możliwości dorobienia sobie do pensji”. Zaprotestowaliśmy, ale skutek pozostał znany.
To jednak nas nie zniechęciło. Część pielęgniarek szkolnych oraz lekarzy rodzinnych, a także jeden ortopeda (niestety jeden) podeszło do sprawy poważnie. Ok. 50% skierowań są motywowane przez personel medyczny, pozostałe 50% to inicjatywa rodziców, którzy wiedzą gdzie szukać pomocy. Moje doświadczenia pokrywają się z danymi epidemiologicznymi. Występowanie wad postawy w wieku rozwojowym ocenia się w przybliżeniu na 50-60% populacji. Z reguły są to wadliwe postawy nawykowe, które w znacznym stopniu wpływają na zwiększenie w populacji grupy osób z wadami postawy. Nasza „aktywność profilaktyki wad postawy” wyprzedziła o kilka lat założenia eksperckie pod patronatem Ministerstwa Zdrowia. Może 10% dzieci skorzystało wówczas z tego pomysłu. Nadal uzupełniamy swoją wiedzę. Jak zawsze oferujemy dokładne badanie przedmiotowe dziecka, a jak zachodzi taka konieczność konsultowanie go z kolejnymi specjalistami. Reedukacja i kształtowanie nawyków prawidłowej postawy ciała to podstawa profilaktyki. Staramy uczyć dzieci oraz rodziców i opiekunów prawidłowej postawy w różnych okolicznościach,zwracać uwagę na rzeczy najistotniejsze, które determinują powodzenie leczenia. Stosujemy wypróbowany, nowoczesny sposób leczenia ruchem.
Uwzględniamy przede wszystkim ćwiczenia rozluźniające i fleksyjne mięśni posturalnych oraz ćwiczenia oddechowe, a w razie konieczności ćwiczenia indywidualne dopasowane do aktualnych możliwości i potrzeb, poziomu jego sprawności oraz wydolności i uwzględniające inne schorzenia dziecka.Terapia uzupełniana jest przez codzienną dbałość o utrzymanie prawidłowej postawy oraz zapewnienie dziecku odpowiedniej dla niego ilości ruchu, umożliwiającej wszechstronny i harmonijny rozwój fizyczny.
To głównie rola rodziców, których edukujemy w powyższym temacie. Błędem jest dla przykładu zwalnianie dziecka z zajęć wychowania fizycznego pod każdym pretekstem lub zadowolenie rodziców, że ich pociecha spędza czas głównie przed ekranem komputera! Uczulamy także na regularną kontrolę stanu zdrowia dziecka z uwzględnieniem układu ruchu. Najczęściej co 6 miesięcy wyznaczam kontrolne wizyty, a w przypadkach cięższych częściej. Współpraca z innymi specjalistami jest różna. Jedni rozumieją doskonale problem inni są mniej wrażliwi. Dlatego uczulam rodziców i przynajmniej co jakiś czas skontrolujcie u swojego dziecka jego postawę, a każda wasza wątpliwość może być wyjaśniona chociażby przez nas. Nie rezygnujcie z możliwości wczesnego wykrywania nieprawidłowości w zakresie postawy ciała waszej pociechy. czasem już po półrocznych systematycznych ćwiczeniach i przestrzeganiu zaleceń co do kształtowania prawidłowej postawy ciała widzimy znaczny postęp. Równolegle wzrost aktywności ruchowej dziecka prowadzi do poprawy ogólnej sprawności fizycznej. Sprzyja to rozwojowi psychicznemu i umysłowemu co jeszcze bardziej przemawia za dobraną odpowiednio rekreacją i aktywnością ruchową dziecka. Także co do obecnej współpracy z dyrektorami szkół oraz nauczycielami odpowiedzialnymi za prawidłowy rozwój fizyczny dzieci jesteśmy optymistami. Dyrektorzy otrzymali instrument w postaci zaleceń specjalistów, w którym czytamy „organizowanie i koordynowanie doskonalenia zawodowego nauczycieli oraz różnych formy edukacji dla rodziców/opiekunów w zakresie profilaktyki i ochrony zdrowia dzieci i młodzieży, planowanie i koordynowanie realizacji oraz ewaluacji programów profilaktyki w placówce oświatowo-wychowawczej czy współpraca z władzami samorządowymi oraz instytucjami i organizacjami lokalnymi wspomagającymi działania w zakresie aktywności fizycznej uczniów oraz profilaktyki wad postawy.” Teraz już prościej dostrzec problem wad postawy u dzieci i młodzieży oraz uruchomić mechanizmy jego rozwiązania. Nasza Przychodnia „Zdrowie” czynnie uczestniczy w profilaktyce i terapii. Jesteśmy przygotowani fachowo i organizacyjnie, aby pomóc wszystkim potrzebującym dzieciom.
lekarz medycyny Jacek Reichert specjalista rehabilitacji medycznej